هر چقدر عمر خودرو کمتر باشد گواهی اسقاط بیشتری می‌گیرد

به گزارش پایش بازار،سرانجام قانون ساماندهی صنعت خودرو که ۵ سال قبل در مجلس مطرح و سه سال قبل به تصویب رسید بعد از رفت و برگشت های بسیار که با تعلل در تدوین آیین نامه اجرایی همراه بود در هیات دولت تصویب و اواخر سال گذشته ابلاغ شد. با ابلاغ آیین نامه ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو گره اسقاط خودرو باز شد؛ گره ای که در این سال ها باعث شده بود روند اسقاط خودرو که یکی از عوامل مهم افزایش آلودگی هوا و مصرف بنزین است تغییر کند. به این ترتیب روند اسقاط خودرو با تعیین سن فرسودگی در این آیین نامه از ابتدای سالجاری سرعت بیشتری گرفته و خودروهایی که بین ۲۰ تا ۲۵ سال عمر دارند بعد از اسقاط برای آنها سه گواهی اسقاط و اگر ۲۵ تا ۳۰ سال باشد دو گواهی صادر می شود. یعنی هر چقدر عمر خودرو کمتر باشد گواهی اسقاط بیشتری می‌گیرد. دوم اردیبهشت ماه سالجاری نیز مهران سالاریه رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل با اشاره به ابلاغ آیین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲، تصریح کرد: این قانون بسیاری از انتظارات قانون هوای پاک را محقق می‌کند.

متهم اول آلودگی هوا و مصرف بنزین

مهم ترین متهمانی که نام شان در تمام فهرست های آلاینده هوا حاضر است،‌ خودروهای فرسوده‌اند. علاوه بر آلایندگی، میزان مصرف سوخت در این خودروها چند برابر دیگر خودروها است به طوری که با نوسازی خودروهای سواری به‌صورت میانگین در هر ۱۰۰ کیلومتر ۷ تا ۸ لیتر، و در خودروهای تجاری ۱۰ تا ۱۲ لیتر صرفه‌جویی خواهد شد.

‌سالانه حدود ۷۰۱ هزار تن آلودگی در تهران تولید می‌شود که حدود ۵۷۸ هزار تن از آن،‌ مربوط به منابع آلاینده متحرک است. سهم ذرات معلق در آلودگی هوای تهران در سال حدود ۱۰‌هزار تن است. همچنین میزان ذرات ناشی از گوگرد و آلودگی گوگرد بیش از ۱۸‌ هزار تن است، اکسید نیتروژن۱۰۲‌ هزار تن، آلاینده‌های مواد آلی ۹۰‌ هزار تن و هیدروکربن‌ها (SO) ناشی از سوخت فسیلی ۴۷۷‌ هزار تن در سال است. در این میان فرسودگی ۴۰ درصد ناوگان حمل ونقل نقش اساسی در آلودگی هوا دارند.

به گفته رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، سهم منابع متحرک تهران در مجموع آلاینده‌های گازی، ۸۲ درصد و در ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون حدود ۶۰ درصد است. در مجموع حدود ۷۲ درصد از آلودگی هوا مربوط به منابع متحرک است. در میان این منابع متحرک که شامل خودرو و موتور سیکلت می‌شود تعداد قابل توجهی وسیله نقلیه فرسوده وجود دارند که با ظرفیتی بیشتر هوا را آلوده می‌کنند.

ابلاغ قانون بعد از ۵ سال

قانون ساماندهی صنعت خودرو ۵ سال پیش در مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفت و بعد از سه سال در خرداد ماه سال ۱۴۰۱ به تصویب رسید. بعد از تصویب این قانون سه ماه به دولت مهلت داده شد تا آیین نامه آن را تدوین و ابلاغ کند. اما به جای اینکه آئین نامه تصویب شود ماده ۱۰ این قانون اصلاح شد و لذا نام آن به قانون اصلاح ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو تغییر کرد.

بالاخره قانون اصلاح ماده ۱۰ در اواخر آذرماه ۱۴۰۱ تصویب شد و پس از طی مراحل در ۱۰ بهمن ۱۴۰۱ لازم الاجرا شد. بعد از آن نیز سه ماه دولت فرصت داشت تا آئین نامه خودروهای فرسوده را تصویب کند اما با گذشت ۱۰ ماه از تصویب اصلاحیه ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو، سرانجام آئین‌نامه اجرایی این ماده به تصویب کمیسیون اصلی زیربنایی دولت رسید و برای تصویب نهایی به هیأت وزیران رفت. طولانی شدن روند تصویب و ابلاغ این آیین نامه باعث شد تا روند اسقاط خودروهای فرسوده با کندی پیش برود. همان روزها محمود مشهدی شریف رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت اعلام کرده بود که به دلیل تعلل دولت در تصویب و ابلاغ این آئین نامه، حدود ۸۰ درصد اسقاط خودرو کاهش یافته است. وی به نور نیوز گفت: «مجلس تا ۱۰ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ به دولت مهلت داد تا این آیین‌نامه را تصویب و اجرا کند اما بعداز ۱۰ ماه به تصویب رسید. این تعلل باعث شد صاحبان خودروهایی که فرسوده اند و می خواستند اسقاط کنند دچار مشکل شوند . درحالی که در سال ۹۳ ، تعداد ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد که یک رکورد قابل توجه محسوب می‌شود اما در سال ۹۸ این تعداد به یک ‌پنجاهم، یعنی ۷۷۰۰ دستگاه رسید. سال ۹۹، تعداد ۱۳ هزار دستگاه، سال ۱۴۰۰ ، ۳۰ هزار دستگاه و سال ۱۴۰۱ با کمی افزایش حدود ۴۵ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد. این کاهش اسقاط یکی از نتایج تعلل در تصویب و ابلاغ آیین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو بود.»

سرانجام دی ماه سال گذشته پس از برگزاری ۱۷ جلسه تخصصی در کمیسیون فرعی و ۳ جلسه در کمیسیون اصلی زیربنایی، صنعت و محیط زیست دولت آئین‌نامه اجرایی این ماده به تصویب کمیسیون اصلی زیربنایی دولت رسید و برای تصویب نهایی به هیأت وزیران رفت بعد از تصویب اواخر سال گذشته دستورالعمل اسقاط خودرو های فرسوده جهت‌ واردات و تولید انواع خودرو موضوع ماده (۱۰) قانون ساماندهی‌ صنعت‌ خودرو ابلاغ شد.

صرفه‌جویی ۱۵۲ میلیون دلاری

بر اساس آمار رسمی، ۳۵ میلیون و ۱۵۹ هزار خودرو در کشور حال تردد هستند که بیش از ۱۳ میلیون از این خودروها فرسوده اند. از این تعداد بیش از ۱۱ میلیون دستگاه موتورسیکلت فرسوده و بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو فرسوده سواری و ۱۹۰ هزار دستگاه تاکسی فرسوده در کشور تردد می کنند. هر خودرو فرسوده با طی میانگین ۱۵ کیلومتر یک لیتر بنزین مصرف، و ۲.۵ لیتر بنزین هدر می‌دهد.

محمودی مشهدی شریف رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو هفته گذشته با اشاره به اینکه با ابلاغ دستورالعمل اسقاط خودرو های فرسوده از ابتدای سال تا به امروز چیزی بالغ بر ۴۰ هزار ثبت نام خصوص اسقاط خودروی فرسوده در کشور ثبت نام داشتیم گفت: نیمی از این خودروها اسقاط شده است. بیشترین اسقاط مربوط به خودروهای سواری شخصی است و تعداد تاکسی و خودرو عمومی به نسبت کمتر است. همچنین از ابتدای سال تا امروز هیچ اسقاطی در زمینه موتورسیکلت نداشته‌ایم. طبق آمارهای رسمی نزدیک به ۲.۵ میلیون خودروهای سواری و بیش از ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور وجود دارد و پیش‌بینی ما این است که تا آخر سال چیزی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار خودرو اسقاط خواهند شد. دوم اردیبهشت ماه سالجاری مهران سالاریه رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل با اشاره به ابلاغ آیین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲، تصریح کرد: «این قانون بسیاری از انتظارات قانون هوای پاک را محقق می‌کند. در سال ۱۴۰۲ در مجموع ۷۲ هزار و ۲۲۸ خودرو اسقاط شده که نسبت به سال ۱۴۰۱ بیش از دو برابر رشد داشته است. همچنین میزان صرفه‌جویی سوخت بابت ۷۲ هزار و ۲۲۸ خودرو اسقاط شده در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۶۶ میلیون لیتر بود و بیش از ۱۵۲ میلیون دلار صرفه جویی در پرداخت یارانه سوخت توسط دولت انجام شد. در این آیین نامه به اقدامات سلبی (منع تردد خودروهای فرسوده در کلانشهر و عدم امکان تعویض پلاک به پلاک کلانشهرها) و موارد تشویقی از جمله پرداخت تسهیلات و اختصاص سهمیه ۲۰ درصدی از تولید خودروسازان به دارندگان خودروهای فرسوده، افزایش یارانه دولتی و سایر موارد توجه شده است. ۲۵۵ هزار دستگاه امسال نوسازی می شود. همچنین در قانون برنامه توسعه هفتم به موضوع اسقاط خودرو پرداخته شده است تا در ظرف پنج سال در هر سال به ۵۰۰ هزار دستگاه اسقاط در سال برسیم.»

سیاست‌های تشویقی اسقاط خودرو

بررسی‌ها نشان می‌دهد هر خودرو فرسوده در ساعات پرترافیک تهران، ۱۲ برابر یک خودروی معمولی آلودگی هوا تولید می‌کند. همچنین هر خودرو فرسوده با طی میانگین ۱۵ کیلومتر یک لیتر بنزین مصرف و ۲.۵ لیتر بنزین هدر می‌دهد. نکته جالب اینکه ترکیه با وجود جمعیت تقریباً برابر با ایران و همچنین میزان برابر تعداد خودرو، مصرف بنزین روزانه‌اش، رقمی بین ۹ تا ۱۰ میلیون لیتر است در حالی که در ایران، روزانه ۸۵ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود. البته در برخی روزها این میزان به ۱۲۲ میلیون لیتر هم می‌رسد. یکی از دلایل این تفاوت فاحش تعداد بالای خودروهای فرسوده و از رده خارج در ایران است.

در بسیاری از کشورهای پیشرفته سیستم تشویقی برای اسقاط خودرو اجرا می شود. این سیستم با پرداخت پول و یا خرید اقساطی خودروهای جدید باعث شده تا مردم داوطلبانه خودروهایشان را قبل از رسیدن به سن فرسودگی اسقاط کنند. به طور مثال در فرانسه خودروهای بالای ۱۰ سال با خودروهای جدیدی که از استانداردهای آلایندگی مشخصی برخوردارند در ازای مبالغی تشویقی تعویض می‌شوند. در نروژ بعد از اسقاط خودرو و خرید خودرو جدید، مالیاتی که یک شهروند به اداره گمرک نروژ پرداخت می‌کند به او برگردانده می‌شود. بر اساس آخرین آمار در سال ۲۰۲۱، ۵.۷ میلیون خودروی سواری، ون و سایر وسایل نقلیه سبک در اتحادیه اروپا اسقاط شد. ۹۳.۶ درصد از قطعات و مواد این خودروهای اسقاط شده،‌ مورد استفاده مجدد قرار گرفته و بازیافت شدند.

در ایران با آمار عجیبی مواجهیم. مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی تهران سال گذشته اعلام کرد از یک میلیون خودروی معاف از معاینه فنی (به لحاظ سن) حدود ۲۰۰ هزار دستگاه در آزمون‌های داوطلبانه معاینه فنی مردود شدند. درآیین‌ نامه‌ اجرایی‌ ماده (۱۰) قانون ساماندهی‌ صنعت‌ خودرو که اواخر سال گذشته از سوی دولت ابلاغ شد سن فرسودگی خودروهای شخصی سواری ۲۰ سال ، خودروهای عمومی شامل تاکسی ۱۲ سال ، مینی بوس ۱۲ سال ، اتوبوس برون شهری ۱۵ سال ، اتوبوس درون شهری ۱۰ سال ، وانت ۱۵ سال کامیون و کشنده ۲۵ سال و موتور سیکلت بنزینی کاربرانوری ۶ سال و انژکتوری ۱۲ سال تعیین شده است.

سالاریه رئیس نوسازی ناوگان حمل و نقل قیمت گواهی اسقاط خودرو در آیین نامه جدید را ۳۵ میلیون تومان اعلام کرد و گفت: براساس توافق قیمت گواهی اسقاط در بازار ۳۵ میلیون تومان است، اما نرخ آن توسط سازمان حمایت تعیین می شود و ممکن است تغییر کند. رئیس نوسازی ناوگان حمل و نقل در ادامه با بیان اینکه قبل از اجرای آیین نامه جدید به ازای هر دو خودروی وارداتی یک خودروی معادل باید اسقاط می‌شد، گفت: «اما اکنون شرایط تغییر کرده است و دو پارامتر برای آن در نظر گرفته شده که یکی میزان ارزبری و دیگری رتبه انرژی است. مثلا در خودروهای سنگین اگر خودروی سنگین وارد کشور شود و رتبه انرژی آن A و B باشد و کمتر از ۵۰ هزار یورو قیمت داشته باشد، برای آن شش گواهی اسقاط نیاز است و اگر خودروی سنگینی وارد کشور و رتبه انرژی آن پایین ترین سطح باشد و ارزش آن بالاتر از ۸۰ هزار یورو باشد به ۱۲ گواهی اسقاط باید ارائه دهند تا مجوز شماره‌گذاری برای آن صادر شود. در مورد خودروهای سواری وارداتی نیز اگر قیمت خودروی وارداتی بالاتری از ۱۵ هزار یورو باشد و رتبه انرژی آن هم پایین ترین سطح باشد ۳.۵ گواهی اسقاط نیاز است.»